Badanie „Talerz Polaka – Nawyki żywieniowe polskiego społeczeństwa”

41% dorosłych Polaków i 55% matek w imieniu swoich dzieci (w wieku do 15 lat) deklaruje, że komponując posiłki zwraca uwagę na to, aby były różnorodne pod względem składu^[1] – wynika z badania „Talerz Polaka – Nawyki żywieniowe polskiego społeczeństwa” przeprowadzonego przez agencję badawczą Zymetria na potrzeby aktywności zainicjowanego przez grupę spółek DANONE think tanku „Żywność dla Przyszłości”. W obliczu obchodzonego 7 czerwca Międzynarodowego Dnia Bezpieczeństwa Żywnościowego postawa matek daje nadzieję na wypracowanie wśród młodej generacji nawyków żywieniowych, przyczyniających się do zapewnienia bezpieczeństwa żywnościowego obecnemu i przyszłym pokoleniom. Jak bowiem pokazują te same badania, 65% matek uwzględnia w diecie swoich dzieci owoce oraz warzywa lokalne i sezonowe^[2], które są elementem korzystnej zarówno dla zdrowia, jak i planety diety planetarnej.

Tematyka tegorocznych obchodów Międzynarodowego Dnia Bezpieczeństwa Żywnościowego skupia się wokół niezbędnych działań, dzięki którym społeczeństwa mogą przystosować się do nieoczekiwanych zdarzeń związanych z bezpieczeństwem żywności. Zmiana klimatu zwiększa ryzyko takich kryzysów^[3]. Dlatego ważnym działaniem w zakresie walki z konsekwencjami takich turbulencji jest spojrzenie na swoją dietę w kontekście dbałości o środowisko naturalne.

– Warto mieć świadomość, że istnieje silny związek między przyjazną dla planety dietą planetarną a zdrowiem^[4]. Wyrazem tego są nie tylko produkty, które wybieramy, najlepiej oczywiście, jeśli są w miarę możliwości lokalne i sezonowe, ale także to, czy podejmując codzienne decyzje pamiętamy np. o niemarnowaniu żywności. Warto na co dzień, oprócz komponowania posiłków w sposób zrównoważony, stosować zasady kuchni zero waste – tłumaczy prof. Ewelina Hallmann, jedna z członków-założycieli think tanku „Żywność dla Przyszłości”.

Wartościowa dieta przede wszystkim dla dzieci

Jak pokazują wyniki badania „Talerz Polaka – Nawyki żywieniowe polskiego społeczeństwa”, szczególną uwagę do zawartości talerza przykładają matki, jeśli chodzi o codzienną dietę swoich dzieci. Ponad połowa z nich, bo aż 55%, deklaruje, że na co dzień komponuje posiłki tak, aby były różnorodne pod względem składu (dla porównania tę samą deklarację składa 41% dorosłych). Matki, podejmując decyzje żywieniowe w imieniu milusińskich, rzadziej niż dorośli zwracają uwagę na cenę produktów (7% matek vs. 16 % dorosłych stwierdziło „wybieram to, co jest niedrogie”), nie kierują się też głównie dostępnością produktów (15% matek vs. 19% dorosłych). Dla obu grup dość istotna jest praktyczność – 20% matek twierdzi, że wybiera to, co można łatwo i szybko przyrządzić (tę samą deklarację złożyło 23% dorosłych). – Wybory żywieniowe, które podejmujemy mają wielki wpływ na jakość naszego życia, a nawyki żywieniowe są budowane już od najmłodszych lat. Warto podkreślić, że w przypadku diety określenia takie jak wartościowa i praktyczna, łatwa w przyrządzeniu, szybka i smaczna mogą iść ze sobą w parze, pasują między innymi do diety planetarnej, zwanej fleksitariańską, która jest dobra nie tylko dla naszego zdrowia, ale również planety – wyjaśnia dr Katarzyna Wolnicka, konsultantka merytoryczna think tanku „Żywność dla Przyszłości”.

Według jednego z jej założeń białko roślinne, pochodzące m.in. z nasion  roślin strączkowych i ich przetworów, napojów roślinnych czy orzechów, powinno dominować w naszym jadłospisie nad białkiem z produktów pochodzenia zwierzęcego^[5]. Dieta planetarna jest korzystna zarówno dla zdrowia, jak i stanu planety, bowiem żywność pochodzenia roślinnego ma najmniejszy wpływ na środowisko pod względem emisji CO₂, zużycia wody i użytkowania gruntów^[6]. Jeśli mowa o diecie planetarnej, warto zwrócić uwagę na objętość i pochodzenie warzyw i owoców, będących elementem codziennej diety. 50% matek deklaruje, że owoce i warzywa stanowią około połowę codziennej diety ich dzieci, 22% twierdzi, że jest to mniej niż połowa, zaś 20% iż więcej niż połowa. W przypadku dorosłych jest to odpowiednio – 43%, 36% oraz 12%. Matki przodują także w statystykach, jeśli chodzi o udział w diecie produktów lokalnych i sezonowych – 65% deklaruje, iż są one elementem diety ich dzieci bez względu na porę roku, 22% wskazało na odpowiedź „tylko latem/jesienią, kiedy jest ich duży wybór”, zaś jedynie 3% „rzadko”. W przypadku dorosłych jest to odpowiednio 56%, 27% oraz 5%^[7].

Nie samymi owocami człowiek żyje 

W badaniu „Talerz Polaka – nawyki żywieniowe polskiego społeczeństwa” sprawdzono też, czy kwestie związane z ekologią są istotne dla Polaków. Również do nich matki przykładają większą wagę niż ogół społeczeństwa (dorosłych). Wyjątkiem jest kwestia unikania marnowania i wyrzucania jedzenia, kiedy to wśród obu grup, zapytanych czy ten czynnik jest dla nich ważny, odnotowano 50% odpowiedzi „zdecydowanie tak”. Popularność wykorzystania resztek żywnościowych jest również na podobnym poziomie wśród obu grup (35% matek oraz 33% dorosłych respondentów). Matki deklarują, że przykładają nieznacznie większą uwagę do pochodzenia produktu (24% vs 21% dorosłych) oraz częściej wybierają produkty z upraw ekologicznych (22% vs. 14%). Częściej zwracają uwagę, czy dany produkt wpływa na środowisko/planetę (18% vs. 15%), oraz na ślad węglowy przy przygotowaniu posiłku (15% vs. 12%) i wytworzeniu produktów (15% vs. 11%)^[8].

Prawie ¼ matek (24%) deklaruje, że bierze pod uwagę, czy opakowanie produktu nadaje się do recyklingu, przy czym kwestia ta jest istotna dla 15% dorosłych. Dla ponad 1/5 jest zaś istotne, czy artykuł spożywczy jest wynikiem produkcji zrównoważonej (tak samo dla 15% dorosłych)^[9].  – Określenie dieta planetarna dotyczy nie tylko tego, co znajduje się na naszym talerzu, ale ogółu naszych nawyków żywieniowych, również tych związanych z wyborem produktów, wykorzystania resztek, dbania o to, aby nasze wybory całościowo miały jak najmniejszy negatywny wpływ na środowisko. Postawa matek daje powody do optymizmu, jeśli przełoży się na nawyki żywieniowe ich dzieci w przyszłości. Pamiętajmy, że bezpieczeństwo żywnościowe to nie tylko fizyczny i ekonomiczny dostęp do jedzenia, ale także pochodzenie żywności, wpływ procesu produkcji na społeczności wiejskie i zróżnicowanie społeczne, zdrowie i jakość życia ludzi, a także zasoby przyrodnicze i klimat – podsumowuje dr hab. inż. Zbigniew Karaczun, jeden z członków-założycieli platformy badawczo-eksperckiej „Żywność dla Przyszłości”.

Autorzy raportu

Prof. Ewelina Hallmann jest profesorem nauk rolniczych w zakresie technologii żywności i żywienia, specjalizuje się w tematyce żywności ekologicznej. Jako pracownik Instytutu Nauk o Żywieniu Człowieka SGGW, Katedry Żywności Funkcjonalnej i Ekologicznej drobiazgowo bada różnice pomiędzy żywnością ekologiczną oraz tą pochodzącą z produkcji konwencjonalnej. Szczególną uwagę poświęca także wpływowi żywności ekologicznej na zdrowie ludzi i zwierząt, rozwojowi rolnictwa ekologicznego oraz promowaniu wiedzy na temat żywności ekologicznej. Pomysłodawczyni nowoczesnych metod analizy żywności. W pracy dydaktycznej stara się pokazywać studentom, że dobór odpowiednich narzędzi, technik i metod badawczych jest kluczowy dla otrzymania rzetelnych informacji o analizowanym surowcu czy produkcie. Profesor Ewelina Hallmann jest współrealizatorką krajowych i międzynarodowych projektów badawczych oraz autorką ponad 240 naukowych i popularnonaukowych publikacji.

Dr hab. inż. Zbigniew Karaczun jest profesorem w Katedrze Ochrony Środowiska i Dendrologii SGGW w Warszawie. Prowadzi badania w zakresie polityki klimatycznej i ekologicznej, integracji ich celów do polityki rolnej i strategii rozwoju gospodarczego, a także dotyczące procesu europeizacji polskiej polityki ochrony środowiska oraz zarządzania ochroną środowiska. Jest współzałożycielem Climate Action Network Central and Eastern Europe (CAN CEE) i Koalicji Klimatycznej. Był m.in. doradcą ds. integracji europejskiej w Ministerstwie Środowiska oraz kierownikiem merytorycznym w zespole przygotowującym Program Ochrony Środowiska dla m.st. Warszawy. Współpracuje m.in. z FAO, US AID, Bankiem Światowym i Komisją Europejską. Autor i współautor ponad 350 publikacji.

Dr Katarzyna Wolnicka jest specjalistką dietetyki, autorką krajowych zaleceń żywieniowych w postaci „Talerza zdrowego żywienia” i materiału „W 3 krokach do zdrowia”. Współtworzyła wiele publikacji i poradników dotyczących roli żywienia w profilaktyce i terapii chorób dietozależnych. Wieloletnia ekspertka Instytutu Żywności i Żywienia włączonego do Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego PZH – PIB oraz koordynatorka Narodowego Centrum Edukacji Żywieniowej kierowniczka Zakładu Edukacji Żywieniowej. Zajmuje się m.in. opracowywaniem i upowszechnianiem zaleceń żywieniowych, koordynacją projektów z zakresu edukacji żywieniowej, oceną stanu odżywienia i sposobu żywienia.

Monika Borycka jest badaczką trendów, analityczką innowacji, założycielką i CEO TrendRadar, pod szyldem którego przybliża wiedzę o przyszłości i trendwatchingu. Pomaga firmom i organizacjom zrozumieć przyszłość i przygotować się na nadchodzące zmiany. Wykładowczyni, opiekunka merytoryczna studiów Trendwatching & Future Studies na Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie. Przez ponad 13 lat pracowała w zespołach digitalowych największych ogólnopolskich stacji telewizyjnych, gdzie zajmowała się m.in. trendwatchingiem, a także analizą i wdrażaniem innowacji.

^[1] „Talerz Polaka - Nawyki żywieniowe polskiego społeczeństwa”, marzec 2023, agencja badawcza Zymetria.

^[2] Tamże.

^[3] Światowy kryzys żywnościowy. Są metody, aby go złagodzić | PAP MediaRoom portal. (pap-mediaroom.pl).

^[4] https://danone.pl/assets/interdyscyplinarne/Raport_Talerz_Przyszlosci_2023.pdf.

^[5] https://danone.pl/assets/interdyscyplinarne/Raport_Talerz_Przyszlosci_2023.pdf.

^[6] Clark, Tilman – Comparative analyses of environmental impacts of agricultural production systems, agricultural input efficiency and food choice, 2017.

^[7] Wszystkie dane pochodzą z: „Talerz Polaka - Nawyki żywieniowe polskiego społeczeństwa”, marzec 2023, agencja badawcza Zymetria.

^[8] Tamże.

^[9] Tamże.